کتاب شناسی تحلیلی آثار استاد باریشماز به کوشش آقای ودود دوستی
کتاب نغمه داغی :
«نغمه داغی و استعمار»٬ نخستین کتاب استاد حیدر عباسی (باریشماز) است که در سال ۱۳۶۳ شمسی٬ از سوی نشر تلاش تبریز به چاپ رسیده است. این کتاب با مقدمه ای از استاد یحیی شیدا همراه است. باریشماز که در هنر خوشنویسی نیز سررشته و مهارت دارد٬ روی جلد و متن این کتاب را خودشان به خط نستعلیق نگاشته اند. این کتاب شامل دو قسمت است که بخش اول آن منظومه «نغمه داغی» و بخش دوم آن شعری در قالب چهارپاره به نام «استعمار» می باشد.
منظومه نغمه داغی که در قالب سربست (آزاد) و در وزن هجایی (4+4+...) در سال 1355 سروده شده، درباره عاشیق یا خنیانگر قوپوزنوازی است که سرکرد گروهی از دزدان که در این منظومه با عنوان «باش حرامی» از او یاد می شود٬ با وعده ی تطمیع و تهدید و به اشد تحکم از او می خواهد که به جای مدح و ثنای کوراغلو٬ قهرمان نامدار آذربایجان و امثال او٬ به مدح و مجیز او بپردازد؛ اما عاشیق حق جو و آرمانگرای این منظومه٬ به آن همه تشویق و تطمیع او اعتنایی نم یکند و از تهدید او نیز هراسی به دل خود راه نمی دهد و از امتثال فرمان او استنکاف می ورزد و باش حرامی٬ پس از کش و قوس های فراوان نا امیدی محض از رسیدن به نیت خود٬ به تهدید خود جامه ی عمل پوشانده٬ سر عاشیق را از تن جدا می کند. در میان هم دستان باش حرامی٬ معاون او به نام «رشید بیگ» که معلوم می شود در کنار قدرت جسمانی از حق پذیری روحانی نیز برخوردار است٬ از شنیدن جواب های «عاشیق» به باش حرامی متحول شده و از راه و روش آکنده از ظلم و ستم مشمئز کننده ی باش حرامی تبرّی می جوید و از این روی بلافاصله پس از کشته شدن عاشیق، به انتقام خون او بر می خیزد و با کشتن باش حرامی، او را به سزای یک عمر ظلم و ستمی که بر خلق محروم روا داشته بود، می رساند.
شاعر در این منظومه مردن در راه حق و حقیقت و باورهای مقدس را زندگاانی دوباره و شرفی ماندگار قلمداد می کند :
حق قویولسا بیر گون بوشا
دیریلیگی سن ده بوشا
اولسم الیم چیخماز بوشا
داریخدیریر منی دارلیق
اولومومدن دوغار وارلیق
چنان که استاد یحیی شیدادر مقدمه این اثر اشاره کرده است، شاعر در این منظومه کوشیده است از فرهنگ و فولکلور آذربایجان و لغات و اصطلاحات به فراموشی سپرده شده یزبان ترکی به نحو شایسته ای استفاده کند.
باریشماز شعر بلند «استعمار» را در سال ۱۳۵۱ برای کودکان و نوجوانان سروده است. این شعر که هر مصراع آن از ۱۰ هجا (۵+۵) تشکیل شدهُ در قالب دوردلوک (چهارپاره) است. شاعر در این شعر «استعمار» را به دیوی که دارای دست ها و پاهای زیادی است٬ تشبیه کرده و زبان تمثیل ٬ به تبیین خصایص و ویژگی های استعمار پرداخته است. شعر «استعمار» با موخره ای همراه است که «استعمار وورموش» نام دارد. شاعر در این شعر ویژگی های ممالک استعمار زده را بیان می کند. وی علاوه بر ذکر دلایل به بیان علل استعمار و استعمار زدگی٬ و در یک کلام به آسیب شناسی آن نیز پرداخته است.
این کتاب در سال ۱۳۸۳ ش. به همت انتشارات اوحدی به چاپ دوم رسیده است. در این چاپ شعر «استعمار» حذف٬ و چند شعر در قالب قوشما اضافه شده که مناسب آواز عاشیق به همراه ترنم ساز اوست.
منظومه «نغمه داغی» را علیرضا اقبالی بر اساس چاپ دوم آن٬ تحت عنوان «نغمه نور» به فارسی ترجمه کرده است. این ترجمه به همراه متن اصلی کتاب٬ با مقدمه ای از دکتر مهدی اکبری به همت انتشارات اسنوند مراغه در سال ۱۳۹۵ش. به چاپ رسیده است. مترجم در یادداشت فروتنانه ی خود در آغاز کتاب٬ ضمن ترجیح امانتداری بر زیبایی های هنری کار خود٬ ترجمه آثار باریشماز را مقدمه ای مختصر و قدمی کوچک برای آشنایی٬ دستیابی٬ خواندن و غور و تفحص در آثار او به زبان مادری شاعر قلمداد کرده و آورده است : «بهترین و کامل ترین روش برای شناخت اندیشه نویسنده و پیمودن همه جانبه ی اثر٬ رجوع به زبان اصلی و مرجع آن اثر است».
هم چنین منظومه نغمه داغی را همت شهبازی٬ محقق و منتقد توانمند ادبیات آذربایجان٬ به همراه سایر منظومه های داستانی استاد باریشماز در فصلی مستقل از کتابی به نام «نقد شعر معاصر آذربایجان» مورد نقد و بررسی عالمانه قرار داده است. چاپ نخست این کتاب از سوی نشر اختر تبریز در سال ۱۳۸۳ش. منتشر شده است.
برگرفته از کتاب «من اوزگه دیر٬ اونوت منی»
به کوشش ودود دوستی
انتشارات دانشگاه مراغه